Urząd Gminy Białowieża

ul. Sportowa 1 
17-230 Białowieża

Godziny otwarcia:
Pon: 8:30-16:30  Wt-Pt: 7:30-15:30

tel.  85 681 24 87 
fax. 85 681 24 87

http://www.gmina.bialowieza.pl/
sekretariat@ug.bialowieza.pl

Charakterystyka gminy

Gmina Białowieża leży we wschodniej części powiatu. Pod względem geograficznym leży ona w makroregionie Niziny Podlaskiej i mezoregionie Wysoczyzny Bielskiej. Na terytorium gminy najwięcej miejsca zajmują zbiorowiska leśne (88%) należące do Puszczy Białowieskiej. Pozostałe grunty mają niewielkie znaczenie. Gmina posiada aż 19022,9 hektarów terenów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych (93,6% ogólnej powierzchni).

Miejscowości należące do gminy Białowieża:

Białowieża, Podolany, Czerlonka, Grudki, Podcerkwy, Pogorzelce, Przewłoka, Teremiski, Zwierzyniec.

Dane statystyczne (2018):

Historia

Etymologia słowa Białowieża nie jest jak dotąd wyjaśniona. Spekuluje się, że pochodzi ona od białej wieży zamku myśliwskiego wielkich książąt litewskich. Inni twierdzą, że termin ten wywodzi się od tutejszego lasu, który rzekomo uważano za bardziej świetlisty niż gdzie indziej. Do XVIII wieku Białowieża była jedyną stałą osadą wewnątrz Puszczy. Oprócz tego pojawiały się tam jedynie szałasy osoczników. W XVI wieku wewnątrz lasu założono wsie: Budy, Pogorzelce i Teremiski.

Puszcza Białowieska była przez wiele wieków ulubionym miejscem polowań królów polskich, stąd wynikała szczególna dbałość o jej ochronę. Pierwsze historyczne wzmianki sięgają okresu panowania Władysława Jagiełły a opisują łowy zorganizowane tam przez króla przed bitwą pod Grunwaldem. Z biegiem lat wyodrębniły się pierwsze jednostki terytorialne.

W 1538 roku ziemie te podzielono na 55 większych ostępów i 82 mniejsze. Ochronę powierzono osocznikom. Chłopi oraz okoliczna szlachta mieli prawo do tzw. wchodów, dzięki nim mogli pozyskiwać siano i zakładać barcie w wybranych partiach lasu, nie mogli natomiast organizować polowań i zagospodarowywać ziem.

W wyniku zaborów Puszcza Białowieska znalazła się pod panowaniem rosyjskim. Do I wojny światowej był to teren łowiecki carów rosyjskich. W 1894 roku zakończono budowę pałacu carskiego w Białowieży, niestety budowla ta nie przetrwała do naszych czasów. W tym samym roku doprowadzono kolej żelazną z Bielska Podlaskiego a kilka lat później wybudowano dworzec kolejowy, który po likwidacji połączenia na początku lat 90 - tych nie jest użytkowany. Wojsko niemieckie stacjonujące w okresie I wojny światowej w okolicach Puszczy masowo wycinało las i wybijało zwierzynę. W wyniku ich eksploatacji powstało 18.000 ha nie zalesionych zrębów.

Po przejęciu władzy przez Polaków w 1919 roku przybyła do Puszczy grupa naukowców pod przewodnictwem prof. Władysława Szafera. Miała ona stwierdzić czy żubry przetrwały wojnę. Niestety, nie znaleziono żywych przedstawicieli tego gatunku. Dzięki wyprawie zrodziła się idea ochrony tego unikalnego lasu. Projekt utworzenia Ścisłego Rezerwatu wpłynął do władz w 1920 roku. W 1921 roku Ministerstwo Rolnictwa i Dóbr Państwowych utworzyło oddzielne leśnictwo "Rezerwat" o powierzchni 4594,56 ha, z tego 1061,11 ha miało przypaść na rezerwat ścisły. Rok 1920 uważany jest za datę utworzenia BPN.

Ważny etap w dziejach Puszczy nastąpił w 1932 roku, kiedy nadleśnictwo "Rezerwat" zamieniono w jednostkę administracyjną szczególną o nazwie "Park Narodowy w Białowieży". Podlegał on Dyrekcji Lasów Państwowych w Białowieży. Dynamiczny rozwój regionu zastopował wybuch II wojny światowej. Niemcy przekształcili Puszczę Białowieską w teren łowiecki Hermana Goeringa.

Po zakończeniu wojny, decyzją Rady Ministrów z 1947 roku na obszarze 4716 ha utworzono Białowieski Park Narodowy. Następne zmiany w sprawie BPN podnosiły jego znaczenie. W 1977 roku uznano go za Światowy Rezerwat Biosfery, dwa lata później uzyskał status Obiektu Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. W 1996 roku BPN powiększono do 10501,95 ha. Poza tym jako jedyny Park Narodowy w Polsce uzyskał on Dyplom Europy. Dzięki temu otoczono go patronatem Rady Europy. Od 1996 roku rozpoczęto starania o rozszerzenie BPN na cały obszar Puszczy Białowieskiej. Niestety jak dotąd nie udało się tego dokonać. Głównym powodem jest brak środków na ten cel, jak również nieprzychylne stanowisko samorządów i mieszkańców powiatu.

Gospodarka

Ludność utrzymuje się przede wszystkim z lasu, dochody z rolnictwa są stosunkowo niewielkie. Dominują tu gospodarstwa małe do 5 ha. W 2018 roku w gminie zarejestrowane były 224 podmioty gospodarcze: 14 z sektora publicznego i 216 prywatnego. Brakuje dużych zakładów przemysłowych głównie dlatego, że na obszarze chronionym istnieje zakaz lokowania zakładów uciążliwych dla środowiska.

Białowieża jest doskonałym punktem wypadowym do zwiedzania obiektów BPN. Przyszłość regionu można wiązać z rozbudową sektora turystyki i agroturystyki. Władze gminy dążą do rozbudowy bazy noclegowej i żywieniowej. Decydują się również na inwestycje ekologiczne.

Infrastruktura

Najważniejszymi drogami w gminie są trasy:

- Białowieża – Hajnówka

- Białowieża - Narewka

Przez gminę przebiega zamknięta w latach 90-tych XX wieku linia kolejowa z Hajnówki do Białowieży. Istnieje tu również międzynarodowe przejście dla ruchu pieszego Białowieża - Piererow

W gminie odczuwa się brak scentralizowanych systemów kanalizacyjnych, zaopatrzenia w energię cieplną i sieci gazowej. Istnieje jedna mechaniczno - biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 400m3/dobę. W gminie działa jedno wysypisko odpadów stałych z wylewiskiem odpadów płynnych o pojemności 36,900tys/m3.

Kultura, oświata, sport

Na terenie powiatu hajnowskiego od stuleci żyje obok siebie ludność pochodzenia polskiego, białoruskiego i ukraińskiego. Wytworzyła się tu więc specyficzna kultura i język, które niewątpliwie są wielką atrakcją regionu.

Zróżnicowanie ludności objawia się również w budownictwie, szczególnie sakralnym. W jednej wsi często można spotkać cerkiew i kościół. Specyficzny jest także styl budownictwa drewnianego.

W gminie funkcjonuje szkoła podstawowa, gimnazjum oraz Zespół Szkół Leśnych. Oprócz tego Białowieża może się pochwalić czterema instytutami naukowymi. Jest ona ponadto siedzibą dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego, przy którym działa Muzeum Przyrodniczo-Leśne.

W gminie funkcjonują ośrodki zapewniające mieszkańcom dostęp do kultury. Są to m.in. Białowieski Ośrodek Kultury, Kino "Żubr", Biblioteka Publiczna, Galeria "Obok", Wydawane są dwa czasopisma: "Głos Białowieży" i "Czas Białowieży".

Organizowane są ponadto imprezy kulturalne: Międzynarodowy Plener Malarski, Białowieskie Plenery - czyli spotkania artystów z naturą i Noc Kupały. Szerzeniem kultury fizycznej zajmuje się Towarzystwo Sportowe "Żubr", z jego inicjatywy co roku odbywa się "Bieg Żubra".

W Białowieży utworzono również Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia. Na terenie gminy, we wsi Budy istnieje też Sioło Budy – prywatna zagroda, w której można zwiedzać po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym budowle drewniane: chatę, spichlerz, stodołę.

Walory turystyczne

Białowieża jest jedną z najbardziej atrakcyjnych gmin województwa podlaskiego. Dzieje się tak za sprawą unikalnego w skali światowej obiektu jakim jest Białowieski Park Narodowy. Obiekt ten przyciąga co roku wielu turystów zarówno z kraju, jak i z zagranicy.

1. Walory przyrodnicze:

a) Obiekty Białowieskiego Parku Narodowego.

Ścisły Rezerwat Przyrody - leży na obszarze 4747,17ha w widłach dwóch rzek Hwoźnej i Narewki. Przypomina lasy, jakie porastały Europę przed wiekami. Jest jedynym nie zagospodarowanym obszarem na starym kontynencie. Dla ogółu zwiedzających dostępna jest jedna 6 - kilometrowa trasa do "Dębu Jagielły";

Rezerwat Pokazowy Żubrów i Koników typu Tarpana - zajmuje 28 ha, mieszkają w nim wilki, żubry, jelenie, dziki, łosie i żubronie (mieszanka bydła domowego z żubrem);

Park Pałacowy - założono go na przełomie XIX i XX wieku, równocześnie z budową pałacu carskiego, według projektu znakomitego polskiego planisty Kronenberga. Projekt zrealizowano w duchu naturalizmu (styl angielski). Uroku parkowi dodają dwa stawy oraz fragment koryta rzeki Narewki. Po dawnym pałacu zachowała się jedynie brama. Najstarszym zabytkiem Parku jest obelisk upamiętniający łowy zorganizowane przez Augusta III Sasa w 1752 roku;

Ośrodek Edukacji Przyrodniczej - mieści się w najstarszym budynku Parku Pałacowego, pochodzącym z 1845 roku. Odbywają się tam różnego rodzaju seminaria, konferencje, olimpiady itd.;

Muzeum Przyrodniczo - Leśne im. Jana Miklaszewskiego - mieści się w Parku Pałacowym, w miejscu dawnego pałacu carskiego. Gromadzi ono eksponaty z całej Puszczy.

"Rezerwat Hodowlany Żubrów" (niedostępny dla zwiedzających)

b) Rezerwaty przyrody

c) Rzeka Narewka

Przepływa ona przez gminy Narewka i Białowieża i jest największą rzeką puszczańską. Jej źródła znajdują się w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. Narewka, mimo kilkukrotnych regulacji w wielu miejscach, zachowała swój naturalny charakter. Dowodzą tego meandry, starorzecza oraz ich bogata fauna i flora. Dolinę rzeki zamieszkują bobry, wydry, norki amerykańskie, a nawet tchórze. Sama rzeka jest domem dla wielu gatunków ryb. Można tu zaobserwować wychodzące na żer sarny, jelenie, dziki, żubry, a nawet rzadkie w puszczy łosie. Świat zwierząt urozmaicają duże drapieżniki: wilki i rysie oraz ptaki drapieżne, w tym jastrzębie, myszołowy i orliki. Dla miłośników przyrody wybudowano wierzę widokową. Dotrzeć do niej można zielonym szlakiem do składnicy (od strony Kosego Mostu lub Janowa) i stamtąd czarnym odcinkiem do wieży (ok. 2 km).

c) Miejsce Mocy – 6 km na południowy-zachód od Białowieży. Prowadzi w to miejsce ścieżka dydaktyczna. Polanka ta owiana jest legendą. Jest to domniemane miejsce kultu plemion z wczesnego średniowiecza. Wśród leżących tu kamiennych kręgów radiesteci odkryli niezwykle silne pozytywne promieniowanie, poprawiające samopoczucie. Dowodem niezwykłości i tajemniczości tego miejsca są okalające polankę dęby i sosny z kilkoma pniami wyrastającymi z jednego korzenia. Na Ziemi, podobnie jak i na powierzchni kryształu, znajdują się punkty i linie aktywne energetycznie. Przepływa poprzez nie energia życia. Tego rodzaju pozytywną energią przyrody zajmuje się dziedzina wiedzy zwana geomancją. Badacze odkryli, że na liniach i węzłach krystalicznej siatki Ziemi powstawały ważne centra cywilizacyjne i kulturowe. Na jednej z linii owej siatki krystalicznej leży właśnie Białowieża. Całe wzgórze w Parku Pałacowym porośnięte 15 starymi dębami jest silnie promieniującym obszarem, prawdopodobnie pozostałością dawnego świętego gaju, miejsca kultu, inicjacji i pochówku mieszkających tu niegdyś plemion.

d) Liczne pomniki przyrody.

2.  Walory kulturowe - zabytki:

Układ urbanistyczny z XVII – XIX w.,
Zespół cerkwi prawosławnej par. p. w. św. Mikołaja Cudotwórcy (cerkiew murowana z lat 1889 – 1893, plebania drewniana z k. XIX w., stróżówka i ogrodzenie murowane z lat 1889 – 1893 r.),
Cerkiew prawosławna cmentarna p. w. św. Cyryla i Metodego, drewniana z 1873 r.,
Kapliczka prawosławna drewniana z ok. 1900 r.,
Zespół kościoła parafialnego p. w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus (kościół murowany z lat 1927 – 1935 oraz plebania murowana z 1933 r.),
Zespół szkoły (budynki drewniana, 2 poł. XIX w.),
Zespół dworca kolejowego Białowieża Towarowa (m. in. dworzec drewniany, magazyny kolejowe murowane i drewniane, wieża ciśnień mur. z k. XIX w.),
Zespół budynków Nadleśnictwa Jagiellońskie (budynki mur. i drewn., ok. 1925 r.),
Zespół budynków Nadleśnictwa Białowieża (budynki mur. i drewn., lata 20 – 30 XX w.),
Zespół Leśniczówki „Dziedzinka” (budynki drewn., lata 30 XX w.),
Kaplica baptystów drewn. z ok. 1930 r.,
Zespół budynków Parku Dyrekcyjnego (m. in. bud. zarządu puszczy mur., k. XIX w., budynki drewn., lata 20 – 30 XX w.),
Park Dyrekcyjny z 1890 r.,
Pozostałości zespołu carskiej rezydencji myśliwskiej (m. in. dworek myśliwski drewn. z 1846 r., dom hofmarszałkowski i dom szoferów mur. z 1889 – 1894 r., dom jagierski mur. z k. XIX w., stajnia i powozownia mur. z 1889 – 1894 r., młyn wodny i łaźnia mur. z k. XIX w., obelisk w parku kam. z 1752 r., brama pałacowa mur. z k. XIX w., brama wjazdowa drewn. z lat 30 XX w.),
Park Pałacowy z 1895 r., według projektu Kronenberga.
Zespół budynków angielskiej spółki eksploatacyjnej „Century” (budynki i wieża ciśnień drewn., lata 30 XX w.),
Liczne domy drewn. i mur., k. XIX – lata 30 XX w.

3. Szlaki piesze znakowane:

Hajnówka - Białowieża (zielony, 25 km)
Białowieża - Czerlonka Osada – Zwierzyniec (niebieski, 17 km)
Rozpoczyna się przy zabytkowym dworcu Białowieża Towarowa. Dalej biegnie przez wsie Podolany I i Podolany II oraz Ośrodek Edukacji Leśnej „Jagiellońskie”. Dalsza część trasy wiedzie Trybem Jagiellońskim do Czerlonki, a stamtąd do Osady Zwierzyniec.
Białowieża - Topiło (żółty, 19 km)
Szlak biegnie przez rezerwaty: „Podcerkwa”, „Berezowo”, „Olszanka Myśliszcze”, „Michnówka”. Chronią one przede wszystkim miejsca bytowania motyli dziennych. Szlak kończy się w leśnej osadzie Topiło, gdzie znajduje się końcowy przystanek kolejki wąskotorowej oraz ścieżka edukacyjna „Leśne Osobliwości”.
Białowieża „Miejscami Pamięci Narodowej” (czerwony, 14 km)
Białowieża - Siemianówka (niebieski, 41 km)
Szlak prowadzi przez wieś Pogorzelce, w której zachowała się charakterystyczna dla wsi podlaskiej architektura. Następnie przez uroczysko Stara Białowieża, gdzie znajduje się Szlak Dębów Królewskich, Gruszki, Babią Górę z wieżą widokową i kończy się w Siemianówce. W miejscowości tej można podziwiać drewnianą architekturę oraz cerkiew św. Jerzego Zwycięzcy z XVIII w. Ciekawostką jest fakt, że wieś leży poniżej poziomu wody Zalewu Siemianówka i jest chroniona wałem przed zalaniem.
Białowieża - Narewka (żółty, 21 km)
Carska Tropina" (czarny, 4 km)
Granica Parku (od strony miejscowości Narewka) - wieża widokowa przy tzw. „Kosym Moście” - dalej po krawędzi malowniczej doliny Narewki do kolejnego punktu widokowego w formie brogu - długość - (4 km).
Nazwa szlaku związana jest z carskimi polowaniami. Na potrzeby cara i jego gości poprowadzono wzdłuż doliny Narewki groblę wraz z drogą. Stanowią one obecnie część szlaku turystycznego. Trasa oprócz wartości historyczno-kulturowych odznacza się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi oraz krajobrazowymi. Przejście przez podmokłe lasy (olsy i łęgi) umożliwiają kładki o łącznej długości ok. 400 m oraz stylowy mostek na Przedzielnej - dopływie Narewki.
Szlak żółty – „Cerkwi prawosławnych” – Koźliki - Puchły - Trześcianka - Narew - Łosinka - Tyniewicze Duże - 15 km.
W miejscowościach przez, które przebiega szlak, znajdują się zabytkowe cerkwie prawosławne, zbudowane najczęściej w XIX wieku.

Ścieżki edukacyjne:

„Szlak Dębów Królewskich”

Ścieżka przyrodniczo-historyczna długości 500 m. znajduje się w uroczysku „Stara Białowieża”. Każdy ze znajdujących się tu dębów nosi nazwę króla polskiego bądź Wielkiego Księcia Litewskiego. Dęby mają ok. 150-500 lat.

„Żebra żubra”

Ścieżka przyrodnicza długości 3 km, rozpoczynająca się przy szosie łączącej Białowieżę z wsią Pogorzelce. Przebiega przez bagniste odstępy, turyści poruszają się po kładkach. Na trasie rosną pomnikowe drzewa. Łączy Białowieżę z Rezerwatem Pokazowym Żubrów.

„Krajobraz Puszczy”

Przystosowany do prowadzenia tzw. „zielonych lekcji”, długość 5 km, ścieżka ukazuje działalność człowieka w lesie, prezentuje pamiątki po przodkach. Prowadzi od siedziby Nadleśnictwa Białowieża przez rezerwat „Wysokie Bagno” do Ośrodka Edukacji Leśnej „Jagiellońskie”. Na trasie przewidziano 22 przystanki.

„Miejsce Mocy”

Długość 5,5 km, domniemane miejsce kultu plemion z okresu wczesnego średniowiecza. Dojście do ścieżki czarnym szlakiem z drogi Białowieża - Hajnówka w kierunku Topiła. Według radiestetów jest to miejsce o szczególnych właściwościach, pozytywnie oddziaływujących na człowieka. Przy ścieżce rosną wielopniowe formy drzew o ciekawych kształtach oraz niespotykane w Puszczy skupiska głogów i grusz. Pomiędzy drzewami i krzewami są nagromadzone kamienie i głazy tworzące krąg.

„Park Dyrekcyjny”

Ścieżka długości 1,7 km, biegnie po zabytkowymv parku wokół budynku Zespołu Szkół Leśnych w Białowieży, na trasie przewidziano 27 przystanków. Można się dowiedzieć, czym jest: sukcesja ekologiczna, populacja, pomnik przyrody, złom, listwa mrozowa oraz poznać gatunki kilkudziesięciu drzew.

„Puszczańskie drzewa”

Długość trasy 4 km, rozpoczyna się na skraju lasu przy szosie Białowieża - Hajnówka i biegnie przez Rezerwat Krajobrazowy im. W. Szafera do Rezerwatu Pokazowego Zwierząt.

Szlaki rowerowe:

Dubicze Cerkiewne – Topiło – Białowieża (zielony, 41 km)

Podlaski szlak bociani (czerwony, 206 km) Białowieża(BPN) – Gruszki – Narewka – Narew – Trześcianka – Puchły – Doktorce – Suraż - Kurowo (NPN) – Tykocin – Osowiec - Twierdza (BPN) – Goniądz

Szlaki konne:

Rezerwat Pokazowy Żubrów - Stara Białowieża - Narewkowska Droga - Wilcze Bagno - Rezerwat Pogorzelce - okrężnica.

Stara Białowieża - Jelonka.

Wilcze Bagno - Zwierzyniecka Droga.

Gródek - Czerlonka.

Czerlonka - Czerlońska Droga - Jagiellońska Droga - Zwierzyniecka Droga.

Stara Białowieża - Góra Batorego – Czerlonka.

Szlaki kajakowe:

Most drogowy koło wsi Gruszki - ujście Narewki do Narwi - 21,5 km.

„Pradoliną Narwi” – Bondary - Rybaki - Narew - Koźliki - Wojszki - Doktorce - Suraż - 90 km.

Spływ po rzece Narew od Białowieskiego Parku Narodowego do Narwiańskiego Parku Narodowego – z Rybak lub Bondar aż po Suraż. Całą trasę można przebyć w ciągu 4 dni.

Muzea, galerie, skanseny

Muzeum Przyrodniczo-Leśne im. Jana Miklaszewskiego – znajduje się w Parku Pałacowym w Białowieży, w miejscu dawnego pałacu carskiego. Gromadzi ono eksponaty z terenu całej Puszczy. Znajduje się w nim ponad 2 tys. eksponatów. Obok muzeum znajduje się wieża widokowa z której można obserwować Park Pałacowy i Polanę Białowieską.
Czynne: codziennie oprócz poniedziałku w godz. 9.00-16.00.

Park Pałacowy 5
17-230 Białowieża
tel. 85 681 27 56
www.bpn.com.pl

Skansen - Zespół Budownictwa Drewnianego Ludności Ruskiej Podlasia – zwiedzanie w grupach po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Znajdują się tam drewniane chaty wraz z wyposażeniem, ule, wiatrak oraz kapliczka.

Zespół Budownictwa Drewnianego Ludności Ruskiej Podlasia
ul. Zastawa 66B
17-230 Białowieża
tel. 85 683 36 28

Sioło Budy – prywatna zagroda, którą można zwiedzać po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym. Znajduje się tam budowle drewniane: chata, spichlerz, stodoła.
Budy 41
17-230 Białowieża
tel. 85 681 29 78

Białowieski Ośrodek Kultury
Białowieża ul. Waszkiewicza 3
tel. 85 68 12 359

Gminny Ośrodek Kultury Białowieża
Białowieża, ul. Waszkiewicza 72
tel. 85 681 24 60
17-230 Białowieża

Punkt Informacyjny Białowieskiego Parku Narodowego
Białowieża, Park Pałacowy
tel. 85 681 29 01

Puszczański Punkt Informacyjny
Teremiski 12
17-230 Białowieża
puszczanskipunktinfo@gmail.com
https://www.facebook.com/puszczanskipunktinfo/